Phật Giáo nguyên thủy tới hiện đại, giáo lý và con đường tu tập

Tư tưởng, Giáo lý Phật Giáo và con đường tu tập

Tuy Phật Giáo hiện nay đã được chia thành nhiều nhánh với nhiều giáo lý khác nhau, nhưng tựu chung lại thì tất cả đều dựa trên cơ sở của Phật Giáo Nguyên Thủy, nền tảng cốt lõi cho sự phát triển của Đạo Phật trong suốt hơn 2500 năm qua.

Buddha (Bud là biết hay nhận thức, dha là người) có nghĩa là người hiểu biết hay người tỉnh thức; Đạo Phật hướng con người tới tỉnh thức và nhận thức chân lý hay còn gọi là giác ngộ. Hướng con người tới sự tỉnh thức và nhận thức chân lý (giác ngộ) để thoát khỏi vô minh và khổ đau.

Điểm khác biệt ở đây là Phật Giáo Nguyên Thủy có tính duy lý và có tính vô thần, tập trung vào thực tiễn tu tập để giải thoát bản thân. Các trường phái Phật giáo hiện nay tuy có thêm tính Thần và khác nhau về quan điểm. Nhưng  thông qua hệ thống các phương pháp tu tập đều hướng con người tới sự tỉnh thức và thoát khỏi vô minh để nhận thức đúng đắn về bản ngã và thế giới khách quan.

Giáo lý cốt lõi của Đạo Phật

Đạo Phật lấy Từ Bi và Trí tuệ làm cốt lõi, lấy trí tuệ để nhận thức đúng về bản chất của thế giới từ đó mà có thể sống từ bi.

Toàn bộ giáo pháp của Đạo Phật được chứa đựng trong Tam Tạng :

• Kinh tạng – bao gồm các bài giảng của chính Đức Phật hoặc các Đại đệ tử của ngài. Kinh điển Phật Giáo (Tipitaka) được coi là gần gũi nhất với lời Phật dạy gồm 5 bộ: Trường bộ kinh, Trung bộ kinh, Tương Ưng Bộ kinh, Tăng Chi bộ kinh, Tiểu Bộ kinh, chú giải và bộ chú giải.
• Luật Tạng – Chứa đựng lịch sử phát triển của Tăng Già (sangha) cũng như giới luật của người xuất gia, được coi là bộ sách cổ nhất được ra đời sau khi Đức Phật Thích Ca niết bàn khoảng 10 năm.
• Luận Tạng – Phật Giáo nguyên thủy gọi là A Tì Đạt Ma hoặc Vi Diệu Pháp, chứa đựng các kiến thức về Tâm.

Trong Di giáo ghi chép, trước khi Đức Phật niết bàn, ngài có để lại một di huấn:

“Sau khi Như Lai diệt độ rồi, các Tỳ kheo hãy lấy Giới luật làm Thầy” – nhấn mạnh tầm quan trọng của Giới luật trong việc duy trì Phật Giáo.

Trong tam tạng pháp bảo (Tạng Kinh, Tạng Luật, Vi Diệu Pháp), Phật coi Giới Luật là điều quan trọng nhất để duy trì đạo phật:

“Giới luật còn, Phật pháp vẫn còn. Giới luật không còn, Phật pháp cũng mất” – khẳng định vai trò của Giới luật đối với sự tồn tại của Phật Giáo

Tứ Thánh Đế

Ngoài giáo lý cốt lõi là trí tuệ và từ bi thì Đạo Phật còn có cơ sở tư tưởng cốt lõi là Tứ Thánh Đế. Đây là bốn chân ngôn lý giải thích cho bản chất của sự đau khổ trong luân hôi:

• Khổ đế chân lý về sự Khổ: đau trên thân gồm: sinh, lão, bệnh, tử; khổ tâm gồm: sống chung với người mình không ưa, xa lìa người thân yêu, mong muốn mà không được, chấp vào thân ngũ uẩn.

Khổ đau là một hiện thực, không nên trốn chạy, không nên phớt lờ, cũng không nên cường điệu hóa. Muốn giải quyết khổ đau trước tiên phải thừa nhận nó, cố gắng phân tích nó để nhận thức nó một cách sâu sắc.

• Tập đế chân lý về sự phát sinh của khổ: khổ đau đều có nguyên nhân thường thấy do tham ái, sân hận, si mê, chấp thủ. Cần truy tìm đúng nguyên nhân sinh ra khổ, nguồn gốc sâu xa sinh ra khổ trong sinh tử luân hồi là do vô minh và ái dục, những mắt xích liên quan nằm trong 12 nhân duyên.
• Diệt đế chân lý về diệt khổ: là trạng thái không có đau khổ, là một sự an vui giải thoát chân thật, là một hạnh phúc tuyệt vời khi chấm dứt dục vọng và chấm dứt vô minh.
• Đạo đế chân lý về con đường dẫn đến diệt khổ: Phương pháp để đi đến sự diệt khổ là con đường diệt khổ tám nhánh (Bát chánh đạo) và xoay quanh ba trụ cột chính là Trí tuệ – Đạo đức – Thiền định. Phương tiện hay pháp môn để thành tựu con đường bát chi thánh đạo là 37 phẩm trợ đạo.

Bát Chánh Đạo

• Chánh kiến (Nhận thức chân chính): Hành giả bằng học tập, bằng kinh nghiệm thực hành có được kiến thức về đạo đức, đạo lý.
• Chánh tư duy (Suy nghĩ chân chính): Hành giả nhờ những kiến thức từ Chánh Kiến để suy nghĩ đúng đắn, nhằm đem lại lợi ích, an vui cho cộng đồng.
• Chánh ngữ (Lời nói chân chính): Hành giả thực hành nói những lời mang lại an vui hạnh phúc cho cộng đồng.
• Chánh nghiệp ( Hành vi chân chính): Hành giả thực hiện những việc làm cụ thể và đem lại niềm vui cho cộng đồng.
• Chánh mạng (Sinh kế chân chính): Hành giả làm nghề nghiệp giúp nuôi sống bản thân mình.
• Chánh tinh tấn (Chuyên cần chân chính): Hành giả thực hành cách nhiệp tâm trong thiền định.
• Chánh niệm (Ý thức chân chính): Chánh niệm tỉnh giác. Trải qua thời gian tu hành chân chính, hành giả dần đạt được trạng thái chánh niệm tỉnh giác.
• Chánh định (Tập trung chân chính): Hành giả kiên trì thực hành tu tập để vượt qua 4 tầng thiền định.

Ngoài ra, trong giáo lý Đạo Phật còn có hai khái niệm quan trọng là Nhân Quả và Luân Hồi. Về các vấn đề này chúng tôi sẽ có bài viết chi tiết hơn để quý vị tìm hiểu.

Con đường tu tập

Mục đích tu tập của Đạo Phật không phải để thành Phật mà nhắm tới tỉnh thức để đạt trạng thái Niết Bàn. Mục đích tối thượng của tu tập Phật pháp là hướng đến giác ngộ và giải thoát, chứ không phải để thành Phật.

• Giác ngộ là sự tỉnh thức hoàn toàn về bản chất của thực tại, thoát khỏi vô minh và delusion.
• Giải thoát là thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử, khỏi khổ đau và phiền não.

Phật giáo không có một vị thầy tối cao. Mọi người tự chịu nhân quả và nghiệp lực với hành động của bản thân. Cuộc sống của mỗi người sẽ ảnh hưởng bởi những điều tốt và xấu mà mình làm. Không ai khác có thể can thiệp cứu vớt hay xóa tội cho mình.

Mọi sinh linh như nhau, ai cũng có cơ hội giác ngộ nếu cố gắng làm điều tốt và tu tập. Không có sự phân biệt giàu nghèo, dòng tộc giữa các chúng sinh. Mọi người đều có thể giác ngộ bất kể là theo hình thức tu tập nào trong 4 hình thức: Tỳ-kheo (xuất gia nam), Tỳ-kheo-ni (xuất gia nữ) và Ưu-bà-tắc (tại gia Nam), Ưu-bà-di (tại gia Nữ)

Trong Đạo Phật có hai mức độ giác ngộ:

• Độc giác Phật: là người đã giác ngộ nhưng không có khả năng giáo hóa chúng sinh về những gì mình giác ngộ.
• Toàn Giác Phật: là bậc chính đẳng chính giác, không chỉ giác ngộ mà còn có thể giáo hóa chúng sinh.

Quá trình tu tập trong Phật Giáo:

• Tu tập đạo đức: Phát triển lòng từ bi, trí tuệ, giữ gìn giới luật.
• Thiền định: Phát triển khả năng tập trung, nhận thức, kiểm soát tâm trí.
• Tuệ giác: Nhận thức đúng đắn về bản chất của thực tại, thoát khỏi vô minh.

Với đạo đức rất trọn vẹn và thiện nghiệp lớn lao, hành giả có thể chứng đắc được Thánh quả Tư Đà Hàm (Tam quả). Sau khi đã đạt Tam Quả, hành giả quán chiếu đầy đủ về Vô Ngã, vị này sẽ chứng đạt Tam minh gồm: Túc mạng minh, Thiên nhãn minh, Lậu tận minh.

Chứng tam minh xong, hành giả giải thoát hoàn toàn, thành tựu thánh quả A-la-hán (Tứ Quả), các vị A-la-hán tuyên bố “Tái sinh đã tận, hạnh thánh đã thành, việc nên đã làm, không còn trở lại sinh tử này nữa”.