Tứ Phủ Thánh Cậu: Sự huyền ảo về những vị thiếu niên anh hùng

Ẩn mình trong bức tranh huyền ảo của tín ngưỡng Đạo Mẫu Tứ Phủ, Tứ Phủ Thánh Cậu hiện diện như một mảng màu độc đáo, ẩn chứa sức mạnh tiềm tàng và những câu chuyện huyền bí đầy lôi cuốn. Vậy Tứ Phủ Thánh Cậu là những ai? Có vai trò và hàng vị nào trong Đạo Mẫu? Trong bài viết này của Website Tứ Phủ, hình ảnh Thánh Cậu không chỉ được tái hiện rõ nét mà còn khơi gợi những suy tư sâu lắng về bản sắc văn hóa và giá trị tâm linh của người Việt.

Vẻ đẹp tinh khôi của Tứ Phủ Thánh Cậu

Tứ phủ Thánh Cậu là những vị tọa hóa khi còn rất trẻ (từ 1 – 9 tuổi) sau hiển linh thành các Thánh Cậu hầu cận bên cạnh Tứ Phủ Thánh Hoàng. Tứ Phủ Thánh Cậu có hàng vị cuối cùng xếp sau Tứ Phủ Thánh Cô trong hệ thống thần linh Tứ Phủ. Các Thánh Cậu được khắc họa dưới hình tượng các nam thiếu niên hiếu động, thông minh, tinh nghịch nhưng cũng vô cùng hào phóng, anh minh, thẳng thắn và cương trực.

Hiện nay chưa có nhiều bản ghi chép về truyền thuyết cũng như thần tích về Tứ Phủ Thánh Cậu, tất cả những gì còn lưu lại chỉ là thông qua những câu chuyện được truyền lại trong dân gian qua bao đời. Người ta không biết rõ đầy đủ có 10 hay 12 vị thuộc hàng Cậu, họ là các phụ tá của các Ông Hoàng.

Có 10 vị Thánh Cậu đều được thờ ở Đồi Ngang nhưng chỉ có 4 vị được cắt cử đi chấm lính nhận đồng và loan giá ngự đồng: Cậu Cả Thượng Thiên, Cậu Đôi Thượng Ngàn, Cậu Bơ Thoải Cung và Cậu Bé.

Hàng vị Tứ Phủ Thánh Cậu gồm các vị sau:

Các Thánh Cậu hiện nay hầu như có rất ít đền thờ chính mà thường được thờ tại Lầu Cậu Bản Đền ở trong các đền thờ Mẫu, thờ Chầu, thờ Quan Lớn, Quan Hoàng hay các đền thờ Thánh Cô trong hệ thống đền thờ Đạo Mẫu.

Do đó nên khi các Cậu ngự ở đền nào sẽ được gọi là Cậu bản đền của đền thờ đó. Đặc biệt, khi các Thánh Cậu đi theo hầu cận bên cạnh các vị Quan Hoàng nào thì tên của các Cậu sẽ được đặt theo tên của các vị Quan Hoàng đó.

Cái nhìn cận cảnh về Tứ Phủ Thánh Cậu

Do không có tài liệu chính thức nào ghi chép về Tứ Phủ Thánh Cậu, nên những thông tin dưới đây đã được chúng tôi tổng hợp lại từ những tích dân gian cũng như từ lời kể của các cụ Đồng kỳ cựu mà chúng tôi đã có cơ duyên được gặp gỡ và được kể cho nghe những câu chuyện về Tứ Phủ Thánh Cậu.

Cậu Hoàng Cả

Cậu Hoàng Cả (Cậu Bé Hoàng) là vị Thánh Cậu thứ nhất trong hàng Tứ phủ Thánh Cậu, Cậu vốn là hoàng tộc chốn thiên cung. Có lời kể cho rằng Cậu Hoàng Cả vì mắc tội mà bị phạt xuống trần gian, cũng có câu chuyện nói là do cậu tuân lệnh Vua Cha mà hạ xuống phàm thế để phù dân vệ quốc và hóa về trời khi tuổi còn thiếu niên.

Sau này cậu về theo hầu Mẫu tại Phủ Dầy do đó mà Cậu Hoàng Cả còn được gọi là Cậu Hoàng Cả Phủ Dầy hay Cậu Bé Hoàng Thiên, Cậu Hoàng Cả Sòng Sơn. Cậu Hoàng Cả được thờ tại Lầu Cậu trong các phủ Thờ Mẫu Thượng Thiên như: Phủ Dầy, Đền Sòng…

Ngày chính tiệc Cậu Hoàng Cả là vào ngày 17 tháng 2 âm lịch và ngày hiển linh là 18 và 19 tháng 2 âm lịch, ngày giáng lần thứ hai là ngày mùng 9 tháng 7 âm lịch.

Cậu Hoàng Đôi

Cậu Hoàng Đôi là vị Thánh Cậu đứng thứ 2 trong hàng Thánh Cậu. Cũng giống như Cậu Hoàng Cả, Cậu là người đi theo hầu cận bên cạnh Mẫu Thượng Thiên tại Sòng Sơn, Phố Cát. Hiện có rất ít thông tin được lưu truyền về sự tích cũng như danh tính cụ thể của Cậu Hoàng Đôi.

Cậu Hoàng Bơ Thoải

Cậu Hoàng Bơ Thoải là Cậu Bé đứng thứ 3 trong Tứ Phủ Thánh Cậu. Tương truyền, Cậu Hoàng Bơ Thoải là hoàng tử con của vua cha Ngọc Hoàng, tuân lệnh vua cha mà giáng trần cứu nhân độ thế. Sau khi hóa thân về trời thì Cậu Hoàng Bơ ở miền Thoải Phủ để theo hầu Mẫu Thoải và Vua Cha Bát Hải Động Đình.

Cậu Hoàng Bơ Thoải là vị Thánh Cậu rất có uy quyền trong miền Thoải Phủ. Muôn loài Long Xà, Thủy Tộc, Thủy Tiên đều nghe theo hiệu lệnh của Cậu.

Cậu Hoàng Bơ Thoải được thờ trong các đền thờ các vị tiên thánh miền Thoải Phủ. Trong đó thì nổi tiếng nhất vẫn là cung thờ tại đền Cô Bơ Thoải (Đền Ba Đông) tại Hàn Sơn, Thanh Hóa. Tiệc Cậu Hoàng Bơ Thoải vào ngày 7 tháng 3 âm lịch.

Cậu Hoàng Tư Đệ Tứ

Cậu Hoàng Tư (Cậu Đệ Tứ) là một vị Thánh Cậu thuộc Địa Phủ trong hệ thống Tứ Phủ. Hiện chưa có nhiều thông tin về Cậu Hoàng Tư, chỉ biết rằng Cậu Đệ Tứ là vị Thánh Cậu đi theo hầu bên cạnh Chầu Đệ Tứ và Quan Lớn Đệ Tứ khâm sai. Do đó mà Cậu cũng được thờ tại Lầu Cậu trong các đền thờ của hai vị này.

Cậu Bé Đồi Ngang

Cậu Bé Đồi Ngang còn được nhân dân gọi với cái tên là Cậu Hoàng Quận hay Cậu Bé Quận. Theo truyền thuyết lưu lại thì Cậu Bé Đồi Ngang có tên là Thanh Cổn. Cậu vốn chính là con trai của Thánh Mẫu Liễu Hạnh và chàng Mai Thanh Lâm, sinh ra trong lần giáng trần thứ 3 của Mẫu Liễu Hạnh tại Thanh Hóa.

Cậu Bé Đồi Ngang lớn lên tài giỏi, giúp dân, cứu nước. Sau khi hóa khỏi trần thế thì Cậu Hoàng Quận theo hầu Mẫu Liễu hạnh tại Phủ Đồi Ngang, nhận nhiệm vụ chấm đồng lính mới. Do đó mà Cậu Hoàng Quận là vị có tiếng tăm nhất trong Tứ Phủ Thánh Cậu.

Cậu Bé Bản Đền

Ngoài những vị theo hầu cận bên cạnh Mẫu, các vị Thánh Chầu hay Quan Lớn thì tại mỗi đền thờ trong hệ thống thờ Mẫu đều có Lầu Cậu để thờ các Cậu Bé theo hầu tại đền phủ đó. Các Cậu ở đây được gọi là Cậu Bé bản đền. Một số Cậu Bé bản đền nổi tiếng trong dân gian phải kể tới như: Cậu Bé Đông Cuông, Cậu Bé Phủ Bóng…

Tứ Phủ Thánh Cậu trong nghi lễ Hầu Đồng

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu (Đạo Mẫu) Tứ Phủ, hình tượng của các Thánh Cậu có phần mờ nhạt hơn các Thánh Cô, vì đó mà các giá hầu Cậu thường xuất hiện ít hơn và cũng sẽ thường là những giá hầu cuối cùng sau các giá hầu Cô trong nghi lễ Hầu Đồng.

Thường thì, lần lên đồng nào cũng có giá Cậu Bơ và Cậu Bé Đồi Ngang. Đó là các giá đồng với tính cách phóng túng, nghịch ngợm, quần áo kỳ cục, lời nói ngọng nghịu của trẻ con, kèm theo các điệu múa lân hay múa hèo khá sôi nổi.

Theo quan sát thì các giá hầu Cậu trong Tứ Phủ Thánh Cậu có những đặc điểm sau:

• Cậu Hoàng Cả về đồng mặc áo đỏ, hoa thắt hai tay, đeo mạng chéo, khăn chít mỏ rìu, ngự về làm lễ khai quang, mùa hèo, phản ngự thông truyền. Tuy là cậu bé Khâm sai nhưng rất ít về ngự đồng vì cậu thuộc dòng đệ nhất đi tu.
• Cậu Hoàng Đôi về đồng mặc áo màu xanh, thắt khăn hoa, đeo mạng chéo, khăn chít mỏ rìu, đi ghệt chân, ngự về làm lễ khai quang, múa hèo, phản ngự thông truyền, ban tài phát lộc.
• Cậu Hoàng Bơ là vị hay về ngự đồng nhất, lúc về đồng ngự áo màu trắng, thắt hoa, khăn chit mỏ rìu, đeo mạng, đi ghệt chân, mùa hèo, chèo thuyền, làm lễ, phán ngự thông truyền, ban tài phát lộc.
• Cậu đệ tứ về đồng ngự áo màu vàng, thắt hoa, khăn chít mỏ rìu, đeo mạng, đi ghệt chân, múa hèo, múa cung tên,cờ kiếm, phán ngự thông truyền, ban tài phát lộc.
• Cậu Bé Đồi Ngang, Cậu Quận Đồi Ngang là một trong những cậu bé hay giáng đồng nhiều nhất trong hàng Tứ Phủ Thánh Cậu. Cậu thường mặc trang phục áo cánh màu xanh lá, đầu vấn khăn đầu rìu, chân quấn xà cạp, đi hài thêu hoa, múa hèo, múa gậy, bắn cung, nhảy ngựa…và hò reo vang lừng.
• Cậu Bé Bản Đền về đồng mặc áo màu xanh, khăn mỏ rìu, thắt hoa, đeo mạng chéo, đi ghệt chân, ngự đồng làm lễ khai quang, múa hèo, múa võ, đánh tập tầm vông, múa sư tử, ngự đồng hiến tửu, nghe thơ, ban tài phát lộc.

Bài học từ hình tượng Tứ Phủ Thánh Cậu

Tứ Phủ Thánh Cậu là một bức tranh đầy màu sắc, ẩn chứa nhiều điều huyền ảo của Đạo Mẫu Tứ Phủ. Khám phá về Tứ Phủ Thánh Cậu, chúng ta không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp tâm hồn của người Việt mà còn học hỏi được nhiều bài học quý giá về đạo đức và lối sống hồn nhiên, tươi vui, năng động nhưng vẫn không kém phần cương trực, hành thiện giúp đời.

Hãy giữ gìn và phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống này, để thế hệ sau có cơ hội tiếp nối và gìn giữ những giá trị văn hóa về Tứ Phủ Thánh Cậu nói riêng và Tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung.